Przypowieść o faryzeuszu i celniku, opowiedziana przez Jezusa i zapisana w Ewangelii Łukasza (Łk 18,9-14), stanowi doskonałą ilustrację różnych postaw modlitewnych. Jezus wykorzystuje tę historię, aby nauczać o pokorze, pokucie i prawdziwej sprawiedliwości.
Kontekst biblijny przypowieści
Jezus opowiada tę przypowieść w odpowiedzi na potrzebę nauki o prawdziwej naturze pobożności. W ówczesnym społeczeństwie żydowskim faryzeusze cieszyli się opinią ludzi niezwykle religijnych i przykładnych pod względem moralnym. Z kolei celnicy byli pogardzani ze względu na ich współpracę z okupacyjnymi władzami rzymskimi i często oskarżani o nieuczciwość.
Poprzez zestawienie ze sobą tych dwóch kontrastujących postaci, Jezus chce ukazać, że pozory mogą mylić i że Bóg patrzy przede wszystkim na serce człowieka. Przypowieść jest skierowana do tych, którzy „ufali sobie, że są sprawiedliwi, a innymi gardzili” (Łk 18,9).
Cel przypowieści
Głównym celem przypowieści jest nauczanie o pokorze i uniżeniu przed Bogiem. Jezus chce uświadomić słuchaczom, że postawa samousprawiedliwienia i wywyższania się nad innych jest daleka od prawdziwej sprawiedliwości.
Przypowieść ma też na celu zachęcić do rachunku sumienia i refleksji nad własną postawą. Jezus pokazuje, że nawet osoby uważane za grzeszne mają szansę dostąpić Bożego miłosierdzia, jeśli szczerze żałują za swoje złe czyny i proszą Boga o przebaczenie.
Przypowieść o faryzeuszu i celniku zestawia ze sobą dwie skrajnie różne postawy modlitewne. Z jednej strony mamy pełnego pychy faryzeusza, przekonanego o własnej doskonałości, a z drugiej – pokornego celnika, świadomego swojej grzeszności.
Modlitwa faryzeusza
Faryzeusz staje w świątyni i modli się, dziękując Bogu za swoje dobre uczynki. Wylicza wszystkie swoje zasługi, takie jak posty, płacenie dziesięciny czy unikanie grzechów. Jednocześnie gardzi innymi ludźmi, zwłaszcza celnikiem.
Postawa faryzeusza charakteryzuje się:
- Pewnością siebie i przekonaniem o własnej sprawiedliwości
- Skupieniem na zewnętrznych praktykach religijnych
- Porównywaniem się z innymi i wywyższaniem się nad nich
- Brakiem pokory i zamknięciem się na Boże działanie
Faryzeusz nie dostrzega, że poprzez swoją pychę tak naprawdę odgradza się od Boga, zamiast zbliżyć się do Niego. Jego modlitwa jest w rzeczywistości monologiem skoncentrowanym na samym sobie.
Modlitwa celnika
W kontraście do faryzeusza, celnik stoi z daleka i nie śmie nawet oczu podnieść ku niebu. Uderza się w piersi, mówiąc: „Boże, miej litość dla mnie, grzesznika” (Łk 18,13). Celnik wyraża w ten sposób głęboką skruchę i uznanie własnej grzeszności.
Postawa celnika charakteryzuje się:
- Pokorą i poczuciem niegodności wobec Boga
- Szczerym żalem za grzechy
- Prośbą o Boże miłosierdzie, a nie poleganiem na własnych zasługach
- Otwarciem się na łaskę przebaczenia i usprawiedliwienia
Modlitwa celnika stanowi wzór właściwej postawy wobec Boga. Celnik uznaje swoją zależność od Bożego miłosierdzia i nie próbuje się usprawiedliwiać. Dzięki temu, jak mówi Jezus, „odszedł do domu usprawiedliwiony” (Łk 18,14).
Jezus kończy przypowieść znamiennymi słowami: „Każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony, a kto się poniża, będzie wywyższony” (Łk 18,14). W ten sposób podsumowuje kluczowe przesłanie tej historii.
Wywyższenie prowadzi do poniżenia
Postawa faryzeusza, który wywyższa się ponad innych i jest przekonany o własnej sprawiedliwości, ostatecznie prowadzi do poniżenia. Pycha i skupienie na sobie oddalają człowieka od Boga i prawdziwej pobożności.
Faryzejska mentalność rodzi też pogardę wobec bliźnich i brak wrażliwości na ich potrzeby. Osoby, które uważają się za lepsze od innych, często nie dostrzegają własnych słabości i grzechów.
Uniżenie prowadzi do wywyższenia
Z kolei postawa celnika, który uniża się przed Bogiem i uznaje swoją grzeszność, prowadzi do wywyższenia. Pokora i skrucha otwierają serce na Bożą łaskę i pozwalają doświadczyć miłosierdzia.
Bóg nie potępia szczerze żałujących grzeszników, ale daje im szansę na nowe życie. Uniżenie się przed Bogiem nie jest oznaką słabości, ale duchowej dojrzałości. Jak mówi Pismo Święte: „Bóg pysznym się sprzeciwia, a pokornym łaskę daje” (Jk 4,6).
Przypowieść o faryzeuszu i celniku podkreśla też kluczowe znaczenie Bożego miłosierdzia w życiu każdego człowieka. Bóg pragnie obdarzyć swoją łaską wszystkich, którzy się na nią otwierają, niezależnie od ich przeszłości.
Miłosierdzie wobec grzeszników
Historia celnika pokazuje, że Boża miłość rozciąga się nawet na tych, których społeczeństwo uważa za grzeszników i odrzuca. W oczach Boga nie ma „gorszych dzieci” – każdy może dostąpić Jego przebaczenia, jeśli tylko szczerze tego pragnie.
Jezus wielokrotnie w swojej działalności okazywał miłosierdzie celników, nierządnic i innych ludzi z marginesu. Spotykał się z nimi, jadał i traktował ich z godnością. Czynił to, aby ukazać bezwarunkową miłość Boga do wszystkich ludzi.
Usprawiedliwienie celnika
Celnik z przypowieści, choć pogardliwie traktowany przez otoczenie, dzięki swojej pokorze i skrusze dostępuje usprawiedliwienia. Bóg przyjmuje jego szczerą modlitwę i przebacza mu grzechy.
To pokazuje, że decydujące znaczenie dla relacji z Bogiem ma nie ilość dobrych uczynków czy społeczny status, ale wewnętrzna postawa serca. Nawet najwięksi grzesznicy mogą rozpocząć nowe życie, jeśli zwrócą się do Boga z ufnością.
| Miłosierdzie Boże | Usprawiedliwienie |
|---|---|
| Dostępne dla wszystkich, niezależnie od przeszłości | Otrzymane przez celnika dzięki pokorze i skrusze |
| Przejaw bezwarunkowej miłości Boga do ludzi | Nie zależy od ilości dobrych uczynków, a postawy serca |
Przypowieść o faryzeuszu i celniku skłania do osobistej refleksji nad własną postawą wobec Boga i ludzi. Każdy człowiek powinien zadać sobie pytanie, do kogo jest mu bliżej – do pysznego faryzeusza czy do pokornego celnika?
Unikanie postawy faryzeusza
Postać faryzeusza przestrzega przed:
- Koncentrowaniem się na własnych dobrych uczynkach i zasługach
- Przekonaniem o swojej moralnej wyższości nad innymi
- Brakiem empatii i zrozumienia dla ludzkich słabości
- Traktowaniem wiary głównie jako zbioru zewnętrznych praktyk
Jezus wielokrotnie ganił faryzeuszy za ich obłudę i brak miłości bliźniego. Dlatego tak ważne jest, by unikać faryzejskiej mentalności i nie popadać w samozadowolenie czy pychę.
Naśladowanie pokory celnika
Z kolei postać celnika zachęca do:
- Uznania własnej grzeszności i niewystarczalności
- Pokładania ufności w Bożym miłosierdziu, a nie we własnych siłach
- Szczerej modlitwy płynącej z głębi serca
- Gotowości do zmiany życia i nawrócenia
Naśladowanie pokory celnika nie oznacza popadania w skrajną pogardę wobec samego siebie czy rozpamiętywania przeszłości. Chodzi raczej o przyjęcie prawdy o swojej niedoskonałości i otwarcie się na uzdrawiającą moc Bożej łaski.
Przypowieść o faryzeuszu i celniku pozostaje zawsze aktualna, gdyż dotyka fundamentalnych postaw w relacji człowieka z Bogiem. Jest wezwaniem do odrzucenia pychy i fałszywej samowystarczalności, a przyjęcia ufnej i pokornej postawy wobec Stwórcy. Tylko na drodze prawdziwej skruchy i nawrócenia można doświadczyć pełni Bożego miłosierdzia i odnaleźć sens życia.
